38. กุลทูสนนิทฺเทสวณฺณนา

[297] ‘‘กุลานิ ทูเสติ ปุปฺเผน วา ผเลน วา จุณฺเณน วา มตฺติกาย วา ทนฺตกฏฺเฐน วา เวฬุยา วา เวชฺชิกาย วา ชงฺฆเปสนิเยน วา’’ติ (ปารา. 437) วุตฺตตฺตา ตานิ อฏฺฐ วตฺถูนิ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุปฺผ’’นฺติอาทิมาหฯ อิมาย มิจฺฉาปฏิปตฺติยา กุลานํ อญฺเญสุ สีลวนฺเตสุ ปสาทํ ทูเสติ วินาเสตีติ กุลทูสนํ ทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ ตํ ปน อตฺตโน สนฺตเก จ ปรสนฺตเก จ เวทิตพฺพํฯ

[298] อิทานิ อิเมสุ วตฺถูสุ น เกวลํ กุลทูสนทุกฺกฏเมว อาปชฺชติ, ถุลฺลจฺจยาทีนิปิ อาปชฺชตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิมาหฯ สงฺฆิกํ ครุภณฺฑํ อิสฺสเรน เทนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยนฺติ สมฺพนฺโธฯ เสนาสนตฺถาย นิยมิตํ ปน ปุปฺผาทิ ครุภณฺฑํ โหติฯ สงฺฆสฺส วา อญฺญสฺส วา สนฺตกํ เถยฺยจิตฺเตน เทนฺตสฺส ทุกฺกฏาทีนิ โหนฺตีติ ปาฐเสโส, ตสฺส ภณฺฑสฺส อคฺฆวเสน ทุกฺกฏถุลฺลจฺจยปาราชิกานิ โหนฺตีติ อตฺโถฯ

[299-300] สพฺพถาติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.431) กปฺปิยโวหารอกปฺปิยโวหารปริยายโอภาสนิมิตฺตกมฺมาทีหิ น วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ วติอาทีนิ กตฺวา ชคฺคิตุญฺจฯ อตฺตโน ปริโภคตฺถนฺติ ผลปริโภคตฺถํฯ โรปนาทีนีติ โรปาปนาทีนิฯ อาทิ-สทฺเทน สิญฺจาปนโอจินาปนาทีนิ คหิตานิฯ

กุทฺทาลขณิตฺติวาสิผรสุอุทกภาชนาทีนิ อาหริตฺวา สมีเป ฐปนวเสน นิมิตฺตโต จ กุทฺทาลขณิตฺตาทีนิ จ มาลาวจฺเฉ จ คเหตฺวา ฐิเต ‘‘สามเณราทโย ทิสฺวา ‘เถโร การาเปตุกาโม’ติ อาคนฺตฺวา กโรนฺตี’’ติ สญฺญาย โอภาสโต จ ‘‘อิมํ รุกฺขํ ชาน, อิมํ อาวาฏํ ชานา’’ติอาทิกปฺปิยโวหารโต จ ‘‘ปณฺฑิเตน มาลาวจฺฉาทโย โรปาเปตพฺพา, น จิรสฺเสว อุปการาย สํวตฺตนฺตี’’ติอาทิปริยายโต จ โรปนาทีนิ ลพฺภเรติ สมฺพนฺโธฯ

[301-2] อิทานิ อฏฺฐสุ วตฺถูสุ อวเสสานิ ทฺเว วตฺถูนิ ทสฺเสตุํ ‘‘วุตฺตาว เวชฺชิกา ชงฺฆเปสเน’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ เวชฺชิกา ปุพฺเพ วุตฺตาว, อิทานิ ชงฺฆเปสนาทิวินิจฺฉยํ วกฺขามีติ อตฺโถฯ ปิตโรติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.436-437) มาตาปิตโรฯ ภณฺฑุนฺติ ปพฺพชฺชาเปกฺขํฯ ภิกฺขุสฺส สกํ เวยฺยาวจฺจกรญฺจาติ เอเต ฐเปตฺวา กสิวาณิชฺชาทิคิหิกมฺเมสุ ทูตสาสนํ หรเณ ทุกฺกฏนฺติ อตฺโถฯ ปฐมํ สาสนํ อคฺคเหตฺวา ปุน ตํ ทิสฺวา วา ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วา วทโตปิ ทุกฺกฏเมวาติ อตฺโถฯ สาสนํ อคฺคเหตฺวา อาคตานํ ปน ‘‘ภนฺเต, ตสฺมิํ คาเม อิตฺถนฺนามสฺส กา ปวตฺตี’’ติ ปุจฺฉิยมาเน กเถตุํ วฏฺฏติฯ ปุจฺฉิตปญฺเห โทโส นตฺถิฯ

[303] เอวํ กุลทูสเนน อุปฺปนฺนปจฺจยาฯ ‘‘ปญฺจนฺนมฺปี’’ติ วุตฺตตฺตา อนุปสมฺปนฺเนน กตมฺปิ เอทิสํ น วฏฺฏติ เอว มิจฺฉาชีวตฺตาฯ อาตุมาวตฺถุ (มหาว. 303) เจตฺถ นิทสฺสนํฯ กิํ วิยาติ เจ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อภูตาโรจนารูป-สพฺโยหารุคฺคหาทิสา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อุคฺคหาทิสาติ เอเตหิ อุปฺปนฺนปจฺจยสทิสาติ อตฺโถฯ

[304] อิทานิ ปุปฺผาทีนิ เกสํ ทาตุํ วฏฺฏนฺติ, เกสํ ทาตุํ น วฏฺฏนฺตีติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘หราเปตฺวา’’ติอาทิมาหฯ ปิตูนํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.436-437) ทาตุํ ลพฺภตีติ สมฺพนฺโธฯ เสสญาตีนํ ปตฺตานํ เอวฯ ลิงฺคนฺติ สิวลิงฺคํฯ

[305] ตถา ผลนฺติ ผลมฺปิ มาตาปิตูนํ หริตฺวาปิ หราเปตฺวาปิ ทาตุํ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ น เกวลํ มาตาปิตูนํเยว, อญฺเญสมฺปิ ทาตุํ ลพฺภตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘คิลานาน’’นฺติอาทิมาหฯ สปรสนฺตกนฺติ เอตฺถ ปโรติ อตฺตโน วิสฺสาสญฺญาตโก เอว อธิปฺเปโตฯ

[306] ภาเชนฺเตติ สงฺฆสฺส ผลปุปฺผมฺหิ ภาชิยมาเน สมฺมเตน เทยฺยนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิตเรน อสมฺมเตน อปโลเกตฺวา ทาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

[307] ปริจฺฉิชฺชาติ อาคตานํ ทาตพฺพนฺติ ผลวเสน วา รุกฺขวเสน วา ปริจฺฉินฺทิตฺวาติ อตฺโถฯ อิตรสฺสาติ อิสฺสราทิกสฺสฯ กติกํ วตฺวาติ ‘‘อิมสฺมิํ รุกฺเข เอตฺตกานิ ผลานิ ลพฺภนฺตี’’ติ เอวํ วตฺวาฯ

[308] เสเสติ มตฺติกาทนฺตกฏฺฐเวฬุมฺหิ (ปารา. อฏฺฐ. 2.436-437)ฯ ยถาวุตฺตนโย เอวาติ เอตฺถ อตฺตโน จ ปรสฺส จ สนฺตกํ กุลสงฺคหตฺถาย ททโต ทุกฺกฏนฺติอาทินา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ อตฺโถฯ ปณฺณมฺปีติ กิญฺจาปิ ปาฬิยํ ปณฺณทานํ น วุตฺตํ, ตถาปิ กุลทูสเน ปเวสเยติ อตฺโถฯ กุลทูสนวินิจฺฉโยฯ

กุลทูสนนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

39. วสฺสูปนายิกนิทฺเทสวณฺณนา

[309-310] อิทานิ วสฺสูปคมนํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุริมิกา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปุริมิกา ปจฺฉิมิกา (มหาว. 184; มหาว. อฏฺฐ. 185) เจติ ทฺเว วสฺสูปนายิกาติ อตฺโถฯ อาลยปริคฺคาโห วา วจีเภโท วา วสฺสูปนายิกาติ ปาฐเสโสฯ อิทานิ วตฺตพฺพํ สนฺธาย ‘‘เอทิโส’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อิธ วสฺสํ วสิสฺสามี’’ติ จิตฺตุปฺปาเทตฺถ อาลโย (มหาว. อฏฺฐ. 203)ฯ อาลยปริคฺคาโห ปน วเช วา สตฺเถ วา นาวาย วา วสฺสํ อุปคนฺตุกามสฺส ตตฺถ เสนาสนํ อลภนฺตสฺส ลพฺภติ, สตฺถาทีสุ ปน วสฺสํ อุปคนฺตุํ น วฏฺฏตีติ กตฺวาฯ ยทิ สตฺถาทีสุ กวาฏพนฺธํ เสนาสนํ ลพฺภติ, ตตฺถ อุปคนฺตพฺพํฯ อุปคจฺฉนฺเตน จ ‘‘อิธ วสฺสํ อุเปมี’’ติ ติกฺขตฺตุํ วตฺตพฺพํฯ วิหาเร ปน วจีเภโท วา กาตพฺโพฯ สเจ ‘‘อิธ วสฺสํ วสิสฺสามี’’ติ อาลโย อตฺถิ, อสติยา ปน วสฺสํ น อุเปติ, ฉินฺนวสฺโส น โหติ, ปวาเรตุญฺจ ลภติ เอวฯ

[311] โนเปตุกาโม อาวาสํ, ตทหูติกฺกเมยฺย วาติ ปาเฐ (มหาว. 186) อติกฺกมนฺตสฺส อาวาสํ ตทหุ วสฺสูปนายิกาติปิ อตฺโถฯ อาวาสํ อติกฺกเมยฺย วาติ สมฺพนฺโธฯ ชานํ วานุปคจฺฉโตติ เอตฺถ วิหาเร นิสีทิตฺวาปิ อนุปคจฺฉโต ทุกฺกฏาปตฺติ โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

[312] ฉินฺนวสฺโส (วชิร. ฏี. มหาวคฺค 208) วา เกนจิ อนฺตราเยน ปฐมํ อนุปคโต (มหาว. 185-186) วา ทุติยํ อุปคจฺเฉยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ เตมาสนฺติ ปุริมํ วา เตมาสํ ปจฺฉิมํ วา เตมาสํฯ ‘‘น ภิกฺขเว วสฺสํ อุปคนฺตฺวา ปุริมํ วา ปจฺฉิมํ วา เตมาสํ อวสิตฺวา จาริกา ปกฺกมิตพฺพาฯ โย ปกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 185) หิ วุตฺตํฯ